Kto jest winny – drogi czy kierowcy?

Polska ma jedne z najgorszych w Europie statystyki wypadkowości. Media i kierowcy nierzadko przekonują, że to wina infrastruktury. Podnoszony jest argument, że to wciąż przeciętna liczba dróg ekspresowych i autostrad sprzyja najcięższym w skutkach wypadkom czołowym i bocznym oraz potrąceniom pieszych i rowerzystów.

Tymczasem z najnowszego raportu Najwyższej Izby Kontroli wynika, że w Polsce z największą liczbą ofiar na 100 wypadków mamy do czynienia w zdarzeniach na drogach budowanych z myślą o jeździe z podwyższonymi prędkościami.

Braki, które mogą mieć skutki śmiertelne

Wypadki na autostradach i drogach ekspresowych niejednokrotnie mają charakter katastrof w ruchu lądowym, w którym uczestniczy wiele osób i pojazdów, a skutkiem są liczne ofiary i zniszczenia. Konieczne jest więc posiadanie sprawnie funkcjonującego systemu ratowniczego, będącego warunkiem koniecznym do udzielenia niezbędnej pomocy ofiarom wypadków drogowych oraz osobom dotkniętym skutkami tych wypadków – podkreśla NIK.

Procedury dotyczące zasad i organizacji działań ratowniczych są zasadniczo spójne i pozwalają na sprawne prowadzenie akcji. Działania ratownicze, w tym na autostradach i drogach ekspresowych, prowadziły jednostki krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego (m.in. straż pożarna) oraz zespoły ratownictwa medycznego (w tym także lotniczego), wspierane przez policję i zarządców dróg – czytamy w raporcie. NIK zwraca uwagę, że połowa sieci autostradowej zarządzanej przez GDDKiA nie miała jednak opracowanych i wdrożonych planów działań ratowniczych. Opóźnienia w tym zakresie wynosiły często wiele lat w stosunku do terminu oddania drogi do użytkowania. Nie są to uchybienia o charakterze formalnym, tylko braki, które mogą opóźnić udzielenie pomocy ofiarom poważniejszych wypadków lub katastrof, a co za tym idzie – zwiększyć liczbę ofiar.

We wszystkich kontrolowanych jednostkach Państwowej Straży Pożarnej zostały sporządzone plany ratownicze, zawierające m.in. zbiór zasad i procedur organizacji działań ratowniczych na drogach. NIK pozytywnie ocenił także przygotowanie planów działania Państwowego Ratownictwa Medycznego dla poszczególnych województw. W raporcie podkreśla się, że w Polsce nie stworzono ogólnokrajowego, jednolitego systemu wymiany informacji i koordynacji działań służb biorących udział w akcjach ratowniczych na autostradach. Rozwiązania funkcjonujące na poziomie lokalnym dotychczas spełniają swoją rolę, jednak mogą się okazać niewystarczające w przypadku zdarzeń, do których konieczne jest lub będzie zaangażowanie znacznych sił i środków.

Wysokie mandaty? Nie w Polsce

Według danych Komendy Głównej Policji w 2016 roku na wszystkich drogach publicznych w Polsce miały miejsce 33.664 wypadki, w których zginęło 3026 osób, a 40.766 zostało rannych. W porównaniu do 2015 roku zwiększyły się: liczba wypadków o 1,8 proc (594), śmiertelnych ofiar wypadków o 2,7 proc. (80 osób) i rannych o 2,1 proc. (829 osób). Aż o 12 proc. wzrosła liczba kolizji drogowych – odnotowano ich blisko 407 tys. w 2016 roku. Tym samym Polska należy do krajów Unii Europejskiej, w których poziom bezpieczeństwa w ruchu drogowym należy do najniższych. W przeliczeniu na milion mieszkańców śmierć w wypadkach drogowych ponosi 79 osób. Średnia dla UE to 50, dla Litwy – 65, Czech – 59, a Słowacji – 50. Można by dyskutować, czy w wymienionych krajach drogi są lepsze. Jedno jest natomiast pewne. We wszystkich zmotoryzowani stojący na bakier z przepisami liczyć się z wysokimi mandatami. W Czechach zbyt szybka jazda może uszczuplić stan konta o równowartość przeszło 1600 zł, na Litwie przekroczenie prędkości może kosztować nawet 700 euro, a na Słowacji – 800 euro. W Polsce zmotoryzowani mogą obawiać się najwyżej 500 zł mandatu, a w szczególnych przypadkach skierowania sprawy na drogę sądową. O otrzymanie mandatu na autostradzie bądź drodze ekspresowej jest jednak dosyć trudno i nie wynika to bynajmniej z pobłażliwości funkcjonariuszy. NIK zwrócił uwagę na niską aktywność policji na tego typu drogach, która – jak czytamy w raporcie – po części jest skutkiem przyjętego przez komendanta głównego policji podejścia. Komisariaty autostradowe, znajdujące się przy autostradach, działają jedynie w dwóch województwach – śląskim i małopolskim (dodatkowo w Gorzowie Wielkopolskim przy autostradzie zlokalizowana jest sekcja zabezpieczenia autostrady). W pozostałych województwach zadania te wykonują komendy powiatowe i miejskie policji. Kwestia ta będzie przedmiotem dalszego zainteresowania NIK.

Zaskakująca różnica

Statystyki opublikowane przez NIK stały się tematem ożywionych dyskusji. Nie brakuje opinii, że na autostradach i ekspresówkach ginie więcej ludzi, bo jeździ się po nich szybciej, więc siłą rzeczy wypadki są poważniejsze w skutkach. Nie można jednak zapominać, że w Polsce zdecydowana większość ruchu odbywa się na drogach niższych kategorii z nieoświetlonymi poboczami czy odcinkami tranzytowymi na terenach miast i wsi, gdzie łatwo o poważny wypadek. NIK oszacował, że w przeliczeniu na 1000 km długości w 2016 roku liczba ofiar na autostradach i drogach ekspresowych była pięciokrotnie wyższa niż ogólnie na drogach publicznych. Tak duża różnica jest zaskakująca nawet przy uwzględnieniu dysproporcji w długości dróg i autostrad. Znamienny jest też fakt, że liczba ofiar na autostradach i drogach ekspresowych nie spada – co byłoby zrozumiałe w miarę ich wydłużania, uczenia się przez kierowców korzystania z tego typu tras, poprawiania infrastruktury czy coraz nowocześniejszych pojazdów. Tymczasem w latach 2012-2016 liczba ofiar śmiertelnych wzrosła z 33,1 do 36,0 na 1000 km. Na drogach publicznych spadła natomiast z 8,7 do 7,2.

Mizerny poziom wyszkolenia

Dlaczego jest tak, a nie inaczej? Winy nie ponoszą drogi czy samochody, a kierowcy, którzy wprawiają pojazdy w ruch i popełniają różnego rodzaju błędy, jak niedostosowanie prędkości do warunków panujących na drodze, niezachowanie właściwej odległości od poprzedzającego pojazdu czy uporczywa jazda lewym pasem, a także nieokazywanie kultury czy uprzejmości. Głównym źródłem problemów wydaje się mizerny poziom wyszkolenia. Mało kto zdaje sobie sprawę, jak niewiele oszczędza, jadąc 160 km/h zamiast 140 km/h na dystansie 100 km czy ile powinien wynosić bezpieczny odstęp. Polskie systemy szkolenia i późniejszego dyscyplinowania kierowców powinny zostać możliwie szybko udoskonalone i uszczelnione. Obecnie mamy do czynienia z paradoksem. Prawdopodobieństwo utraty życia jest największe na najnowocześniejszych drogach z najlepszą infrastrukturą.

Łukasz Szewczyk