Polak na egzaminie praktycznym

Okazuje się, że najłatwiej egzamin praktyczny zdać w Ostrołęce (51,36 proc.), Łomży (46,6 proc.) i Suwałkach (ponad 43 proc.). Ale np. w Koszalinie wynik pozytywny osiąga co piąty kandydat na kierowcę (21,25 proc.). W Pile zdaje 25,1 procent, w Łodzi 26,2 proc. Skąd tak duże różnice? Co decyduje o powodzeniu początkującego kierowcy?

Zdawalność na poziomie 50 proc. nie wydaje się czymś nadzwyczajnym, gdyby chodziło np. o wyniki matur. Ale prawo jazdy uzyskać znacznie trudniej. Na przykład w Koszalinie wynik pozytywny z egzaminu praktycznego osiąga co piąty kandydat na kierowcę – 21,25 proc., w Pile zdaje 25,1 procent, w Łodzi 26,2 proc.

W poprzednim numerze „Szkoły Jazdy” przedstawiliśmy szczegółowy raport zdawalności za 2015 rok. Okazuje się, że najłatwiej egzamin praktyczny zdać w Ostrołęce (51,36 proc.), Łomży (46,6 proc.) i Suwałkach (ponad 43 proc.). Te trzy miasta w północno-wschodniej Polsce od lat są najbardziej przyjazne kandydatom na kierowców. W 2014 roku dołączył do nich Rzeszów, gdzie sukcesem kończyło się 44,5 proc. egzaminów praktycznych. Ale już w nieodległym Tarnowie tylko jedna trzecia egzaminowanych zalicza jazdę za pierwszym razem. W Częstochowie jest jeszcze trudniej (27,52 proc.)

Jak interpretować wyniki?

Skąd tak duże różnice? Co decyduje o powodzeniu początkującego kierowcy? Życzliwość egzaminatorów, wielkość miasta, jakość pracy ośrodków szkolenia?

 – Nie wiem. Nie chcę zapuszczać się na pole najeżone minami – komentuje z humorem Andrzej Markowski, psycholog transportu. – Na pewno nie jest tak, że w danym regionie są orły, a w innym mniej zdolni kierowcy. Wszystkich obowiązuje ten sam zestaw zadań teoretycznych i praktycznych. Może więc chodzi o niejednakowy sposób przeprowadzania egzaminów.

 Markowski prosi o podkreślenie słowa „może”. Na podstawie analizy danych z 49 WORD-ów też trudno o pewne wnioski. Bo np. średnia zdawalność w Warszawie – prawie 35 proc. – jest niemal identyczna jak w Nowym Sączu, który zamieszkuje nieco ponad 80 tys. osób. Warto zwrócić uwagę, że podobnej wielkości miasta znajdują się na czele i na końcu rankingu. Jak to wyjaśnić? Instruktorzy nauki jazdy w Koszalinie nie przykładają się do pracy, natomiast OSK z Ostrołęki szczególnie dbają o kursantów? Niełatwo byłoby to udowodnić.

Z tramwajami trudniej

Znacznie łatwiej wyobrazić sobie, że egzaminacyjny przejazd zatłoczonymi ulicami Poznania, Krakowa, Łodzi, Wrocławia to co innego niż przejażdżka po Ostrołęce.

 – Zdawalności w mniejszych miastach jest wyższa niż w miastach powyżej 500 tys. mieszkańców i ta tendencja utrzymuje się od lat – podkreśla Jarosław Czwajda, kierownik oddziału egzaminowania łódzkiego WORD. – Różnica ta wynika z natężenia ruchu. W dużych miastach jest większe. Dodatkowo występuje komunikacja tramwajowa oraz skrzyżowania dwupoziomowe, tunele – wylicza Czwajda.

 Po te argumenty sięga też Łucjan Górski, egzaminator nadzorujący w WORD Wrocław.

 – Wystarczy spojrzeć na arkusz przebiegu części praktycznej egzaminu państwowego, by przekonać się, o ile większe umiejętności musi mieć zdający we Wrocławiu od osób, które zdają egzamin w miastach filiach WORD, w których nie ma przystanków tramwajowych, przejazdów tramwajowych i kolejowych, skrzyżowań z wyspą, skrzyżowań dwupoziomowych i innych elementów infrastruktury – opisuje Górski.

 Zwraca uwagę, że w wielu miastach przeprowadza się egzaminy, mimo że ruch jest mniejszy niż 400 pojazdów na godzinę na jeden pas ruchu (określa to ministerialne rozporządzenie).

 Górski mówi też o różnicach w umiejętnościach kierowców z Wrocławia i spoza Wrocławia.

 – Nie radzą sobie z panującym ruchem, z oznakowaniem pionowym, poziomym czy tak zwanym ruchem selektywnym – opowiada.

Małe miasta nie są puste

 – Ostrołęka nie jest pustym miastem – zapewnia z kolei Mirosław Augustyniak, egzaminator nadzorujący ostrołęckiego WORD. – Wprawdzie nie ma komunikacji tramwajowej, ale jest dużo skrzyżowań o ruchu okrężnym.

 Augustyniak przekonuje, że o wysokiej zdawalności decyduje wiele czynników, m.in. jasno sprecyzowane wymagania wobec OSK, ale też kultura osobista egzaminatorów.

 – Szanujemy i po partnersku traktujemy naszych klientów. Zarówno ośrodki szkolenia kierowców, jak i zdających. Ale wyczuleni jesteśmy na to, żeby partnerstwo nie zmieniło się w zwyczajne wchodzenie na głowę, a wielu zdających tak by chciało – przyznaje Augustyniak.

Eksperci z innych małych WORD-ów podkreślają, że o sukcesie na egzaminie nie decyduje stopień zakorkowania miasta ani wyrozumiałość egzaminatorów, tylko umiejętności kierowcy.

 – Egzaminy przeprowadzamy w oparciu o wymogi określone w przepisach – podkreśla Jarosław Kajewski, egzaminator nadzorujący WORD Piła. – Źródeł niepowodzeń należałoby upatrywać w poziomie przygotowania kursantów do egzaminu państwowego. Uzasadnieniem takiej opinii niech będzie fakt, że około 30 proc. przystępujących do egzaminu uzyskuje wynik negatywny na placu manewrowym.

W Koszalinie manewry między pachołkami oblewa aż 32 proc. egzaminowych.

 – A przecież zadania do wykonania na placu są znane, kryteria oceny bardzo precyzyjnie opisane – komentuje Tomasz Kozłowski, kierownik pionu organizacji egzaminów państwowych ZORD Koszalin.

 Kozłowski zastanawia się też, dlaczego egzamin teoretyczny zalicza za pierwszym razem tylko ok. 40 procent kandydatów na kierowców. Szef egzaminatorów w Zachodniopomorskim Ośrodku Ruchu Drogowego ocenia, że niektóre ośrodki szkolenia kierowców kiepsko przygotowują do egzaminów.

 – Ponad 70 proc. OSK ma zdawalność poniżej średniej – wyjaśnia Kozłowski.

 Opowiada, że osoby ubiegające się o prawo jazdy popełniają na egzaminie kardynalne błędy.

 – Podstawową przyczyną niepowodzeń na egzaminie w ruchu drogowym jest nieustąpienie pierwszeństwa (26 proc.) i spowodowanie zagrożenia kolizją (22 proc.) – sięga do statystyk Kozłowski.

Egzaminatorzy nie robią nikomu na złość

 W ten sposób odpowiada na zarzut, że egzaminatorzy ZORD Koszalin mogą być szczególnie surowi. Powtarza, że egzaminator jest urzędnikiem państwowym, który przestrzega prawa.

 – Aktualnie obowiązujące przepisy ograniczają egzaminatora w ocenie umiejętności kandydata na kierowcę – zauważa Kozłowski.

 Szczegółowość procedur egzaminowania metaforycznie określa jako prowadzenie za rączkę. Potwierdza to egzaminator nadzorujący w WORD Ostrołęka.

 – Fachowiec bez problemów rozpozna, czy osoba jest przygotowana do egzaminu, czy też osiągnęła wyższy stopień wtajemniczenia w dziedzinie poruszania się po drogach publicznych. Ale nie może sobie pozwolić na ocenę według swoich subiektywnych odczuć, tylko ma zrealizować zadania, których realizacja nie zawsze utwierdza w przekonaniu, że osoba zdająca w pełni rozumie, co i dlaczego na drodze się dzieje – przyznaje Augustyniak.

 Sugestie, że egzaminator może „ugotować” każdego kandydata na kierowcę, odrzuca też WORD Wrocław.

 – Dla prawie 31 proc. zdających egzamin praktyczny zakończył się niepowodzeniem na placu manewrowym i te dane niech będą odpowiedzią na pytanie o surowość egzaminatorów WORD we Wrocławiu – ironizuje Łucjan Górski.

 Dokładnie wyjaśnia, co jest oceniane podczas egzaminu: sposób wykonywania manewrów na drodze, zachowanie wobec innych uczestników ruchu drogowego, umiejętność oceny potencjalnych lub rzeczywistych zagrożeń na drodze, skuteczność reagowania w przypadku powstania zagrożenia, dynamika i kultura jazdy, sposób używania mechanizmów sterowania pojazdem.

 – Egzaminator musi uzyskać pełną autonomię, a nie tylko liczyć i odnotowywać błędy – postuluje Górski.

 – Należy zwiększyć samodzielność egzaminatora w całościowym ocenianiu – potwierdza Kozłowski.

 Egzaminatorów broni Krzysztof Bandos, prezes Polskiej Federacji Stowarzyszeń Szkół Kierowców.

 – Instrukcja na egzamin liczy sto stron. Gdyby ją stosować rygorystycznie, odsetek zdających byłby jednocyfrowy – ocenia Bandos. – To jest tresura, a nie sprawdzian rzeczywistych umiejętności.

 Jak więc możliwa jest ponadpięćdziesięcioprocentowa zdawalność w Ostrołęce, Łomży?

 – Łagodniejsze spojrzenie na zdającego – stwierdza Bandos.

 Brak pokory i… schizofrenia

 Przedstawiciele WORD-ów przypominają, że przez ostatnią dekadę dużo się zmieniło w procesie egzaminowania. Ograniczono m.in. liczbę zadań na placu manewrowym, zamontowano tam kamery. Nagrywana jest też jazda po mieście. Mimo to statystyki zdawalności się nie poprawiają. Dlaczego?

 Egzaminatorzy krytycznie oceniają umiejętności dużej części kandydatów na kierowców, a także osób posiadających prawko. Mówią o braku wyobraźni, braku pokory i kultury na drodze.

 – Dostrzegamy niepokojące zjawisko arogancji: powszechne niestosowanie sygnalizowania zamierzonych manewrów, nierespektowanie oznakowania poziomego oraz totalny brak wzajemnej życzliwości – ocenia Górski.

 – Osoby, które zdały egzamin państwowy, mają wiedzę i umiejętności, aby samodzielnie i bezpiecznie poruszać się po drogach publicznych. Pytanie, jak z tej wiedzy i umiejętności korzystają. Przecież każdy kierowca wie, jakie są dopuszczalne prędkości, że nie można prowadzić po spożyciu alkoholu. A jednak łamiemy te przepisy, co potwierdzają policyjne raporty, zwłaszcza po tzw. długich weekendach – komentuje Kozłowski. – Niestety, nadal w naszym społeczeństwie jest przyzwolenie na łamanie przepisów. Słychać to w komentarzach po egzaminach. Przejazd bez zatrzymania na tzw. zielonej strzałce, przejechanie przez linie ciągłe, wymuszenie pierwszeństwa przy zmianie pasa to w ocenie osób zdających „drobiazgi”, o które czepiają się egzaminatorzy. „Panie, przecież tak się nie jeździ, całe miasto by stanęło!”.

 Szef egzaminatorów z Koszalina zauważa, że przedstawiając statystyki wypadków w Polsce prawie ogłasza się żałobę narodową. A z drugiej strony, powszechne są narzekania, że policja poluje na kierowców, że straż miejska ustawia fotoradary, że WORD-y są zbyt rygorystyczne.

 – Jako społeczeństwo mamy schizofrenię w ocenie bezpieczeństwa na drogach – diagnozuje Kozłowski.

 Dlatego egzaminatorzy popierają wprowadzenie okresu próbnego dla początkujących kierowców oraz reedukację dla osób, które naruszają przepisy.

 – Ktoś powie: kiedyś tyle nie wymagano i było dobrze. Może i było, tyle że w nas samych było więcej pokory i samokrytycyzmu, a teraz jest coraz więcej roszczeń wobec innych i to roszczeń nieuzasadnionych ani przepisami prawa, ani zwykłymi zdrowymi społecznie relacjami. Dziś każdy uważa się za geniusza, tyle że bardzo często jest co najwyżej zwykłym Eugeniuszem. Przepraszam wszystkich panów o tym imieniu – żartuje Augustyniak.

Paraliżujący stres. I nie tylko

 Eksperci przyznają, że wiele osób „pali się” na egzaminie. Są tak rozemocjonowani, że nie potrafią zapanować nad pojazdem. Z nerwów zapominają o włączeniu świateł, zapięciu pasów; skręcając w prawo, włączają kierunkowskaz w lewo.

 – Kryterium podwójnego błędu powoduje, że od pierwszych chwil egzaminowi towarzyszy silny stres, który niejednokrotnie uniemożliwia prezentację umiejętności przez zdającego – potwierdza kierownik egzaminatorów WORD Łódź. – Możliwość wstępnej, nieocenianej jazdy, trwającej około pięciu minut, powodowałaby obniżenie stresu. Taki model jest stosowany w niektórych państwach UE – przypomina Czwajda.

 Zdaniem Augustyniaka, przynajmniej co dziesiąty egzaminowany oblewa z powodu stresu.

 – Ale to wynik, w znacznej mierze, bezstresowego wychowania, życia pod rodzicielskim kloszem – sugeruje ekspert z WORD Ostrołęka.

 Ocenia, że tylko 5 proc. zdających to antytalenty motoryzacyjne, czyli osoby, które wymagają znacznie więcej nauki, pracy i zaangażowania, żeby nauczyć się w miarę bezpiecznie korzystać z auta i dróg publicznych. Co z pozostałymi, którym nie powiodło się na egzaminie? Augustyniak przekonuje, że wielu kandydatów na kierowców gubi nonszalancja. Niektórzy prezentują postawę roszczeniową.

 – Wielokrotnie spotykamy się z lekceważeniem, że oto np. ktoś przyjechał z „miasta Warszawy” do „wioski Ostrołęka” i próbuje wymuszać decyzje niezgodne z obowiązującymi przepisami. Ponieważ otrzymuje stanowcze „nie”, składa skargę – opowiada Augustyniak.

 Inny, koszaliński, regionalny problem wskazuje Kozłowski: wyniki egzaminu maturalnego w zachodniopomorskim są najgorsze w kraju.

 – Nikt w związku z tym nie krytykuje Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej, tylko nadzór pedagogiczny nakazuje wprowadzać w placówkach oświatowych programy naprawcze – zauważa egzaminator ZORD. – Te dane są ważne w omawianym kontekście, ponieważ to właśnie maturzyści są głównymi klientami WORD-ów.

 Andrzej Markowski, psycholog transportu, zauważa, że zdawalność na prawko również wiąże się z inteligencją. Ale stawia inną tezę. Osoba z niższym IQ, myśląca bezkrytycznie ma łatwiej, bo egzamin w obecnej formie sprawdza mechaniczne wykonywanie poleceń. I odporność na stres. A drogowa praktyka pokazuje, że inteligentni jeżdżą bezpieczniej, spokojniej.

 – Dlatego egzamin powinien sprawdzać umiejętność rozwiązania sytuacji zadaniowej: dojechać z siedziby WORD na przykład na jakiś plac. Nie powinno być poleceń: skręć w lewo, zatrzymaj się tam – tłumaczy Markowski.

 Przekonuje, że każdego egzaminowanego można „rozłożyć”.

 – Nakazując taki manewr, którego kierowca nie będzie w stanie należycie wykonać – opowiada psycholog.

 WORD-y muszą zarabiać

 To tzw. publiczna tajemnica. Dyrektorzy ośrodków nie kryją, że opłaty za egzaminy na prawo jazdy kat. B to około 90 proc. przychodów WORD-ów. Każda poprawka oznacza wizytę w kasie (140 zł – praktyka, 30 zł – teoria). Jakie sumy wchodzą w grę? Miliony. W ubiegłym roku w Katowicach odbyło się ponad 100 tysięcy egzaminów praktycznych na kat. B (zdawalność 30,36 proc.), w Warszawie 63 tysiące, w Krakowie, Gdańsku też ponad 60 tys., w Radomiu prawie 28 tys., w Zielonej Górze 22,5 tys.

 Kierownictwa WORD-ów irytują sugestie, że oblewanie egzaminowanych wynika z chęci zysku.

 – Zawsze zachęcamy kandydatów na kierowców do dodatkowych godzin szkolenia, a nie kolejnych prób na egzaminie – przekonuje Augustyniak.

 – Powiązanie wyniku egzaminu z opłatą jest bardzo niewłaściwe – stwierdza Kozłowski. – Osoba w WORD nie kupuje przecież egzaminu, ponosi tylko opłatę za koszty związane z jego przygotowaniem i przeprowadzeniem. WORD nie jest firmą, której celem jest zysk – podkreśla.

 Wyjaśnia też, że sposób finansowania ośrodków ruchu drogowego nie ma wpływu na wyniki egzaminów. Przypomina, że od 1998 roku egzaminatorzy w Koszalinie zatrudniani są tylko na umowy o pracę.

 – Ich wynagrodzenie jest stałe i nie zależy ani od wyników egzaminów, ani od liczby przeprowadzonych egzaminów – podkreśla egzaminator nadzorujący ZORD.

 Tłumaczy, że oprócz wewnętrznego nadzoru istnieje też nadzór zewnętrzny (urzędy marszałkowskie) oraz nadzór społeczny. To wszystko gwarantuje przeprowadzanie egzaminów zgodnie z przepisami prawa. Kozłowski zwraca uwagę, że instytucja egzaminująca weryfikuje i wypuszcza na drogi publiczne nowych kierowców.

 – Z punktu widzenia bezpieczeństwa w ruchu drogowym najgorszą sprawą byłoby prowadzenie egzaminów tylko pod kątem statystyk – kwituje Kozłowski.

 Różnice w zdawalności, a tym samym liczbie poprawek są szokujące. Czy większa wyrozumiałość egzaminatorów z Ostrołęki czy Łomży oznacza, że budżety tamtejszych WORD-ów są bezpieczne, a inne ośrodki muszą dorobić na poprawkowiczach, żeby spiąć finansowanie?

 – To pytanie o filozofię funkcjonowania: czy utrzymanie WORD będzie łatwiejsze, jeśli ci sami ludzie będą po wielokroć podchodzili do egzaminu? Czy jeśli ściągniemy do siebie połowę Polski? – podsumowuje Markowski.

Tomasz Maciejewski